Promovisana monografska studija....

„Barska nadbiskupija je poveznica koja je uz Crnogorsku mitropoliju temelj hrišćanstva na crnogorskom prostoru“, zaključak je prof. dr Ilije Veleva, čija je dvotomna studija „Hrišćanstvo u crnogorskom duhovnom i kulturno-istorijskom identitetu“, promovisana u Nacionalnoj biblioteci „Đurđe Crnojević“.

Ovo kapitalno izdanje Matice crnogorske obuhvata interdisciplinarna istraživanja o autohtonoj genezi i etnografskoj emancipaciji crnogorskog duhovnog i kulturnoistorijskog identiteta. Istraživanja u istorijskom kontinuitetu slijede razvoj hrišćanstva kroz sva civilizacijska nadograđivanja i globalne procese u epohama, počevši od drevnog ilirodukljanskog subjektiviteta, a završavaju s crnogorskim nacionalnim kolektivitetom na početku XX vijeka. Izdanje rasvjetljava malo poznate i nepoznate procese i periode, a ističe se i više istraživačkih odgovora na dosad nerazjašnjena pitanja u montenegristici. 

Prvi tom nosi podnaslov „Od pojave hrišćanske religije, civilizacije i kulture do vladarskog zalaska dinastije Vojislavljevića 1189.“ (sadrži šest poglavlja), a drugi „Na raskršću hrišćanskog Zapada i Istoka od početka XIII vijeka do sumraka države Crne Gore 1920.“, pored pet poglavlja sadrži spisak literature i bio-bibliografiju autora.

Govoreći na promociji, urednik i prevodilac Ivan Ivanović kazao je da ovo djelo predstavlja interdisciplinarno proučavanje autohtone geneze i etnografske emancipacije crnogorskog duhovnog i kulturno-istorijskog identiteta. Prema njegovim riječima, pred crnogorskom i regionalnom javnošću je voluminozno naučno djelo, oslobođeno romantičarskih strasti.

Istoričar Božidar Šekularac je rekao da ova knjiga, poznatog naučnika, stvaraoca univerzitetskog obrazovanja, osvjetljava još jednu dimenziju crnogorske istorije, a kako je istako, „crnogorsko pitanje između 1920. i 1944. imalo je nesagledive posljedice za nacionalni, duhovni i kulturno-istorijski identitet Crne Gore i Crnogoraca“.

Istoričar i politikolog Radovan Radonjić naveo je kako knjiga „obavezuje da, i u vlastitim osvrtima na prošlost, postavimo drugačije – kritičnije, ozbiljnije i odgovornije. Jer pitanje crkve je veliko, posebno osjetljivo pitanje u istoriji Crne Gore, koja je – kako iz vaše knjige jasno vidimo – imala vrlo značajnu, ali i tragičnu ulogu u kulturno-istorijskom razvoju ovog prostora“. 

Prema riječima predsjednika Matice crnogorske mr Ivana Jovovića, riječ je o kapitalnom djelu prof. dr Ilije Veleva, u kojem su, kako ističe, determinisani markeri hrišćanskog identiteta na crnogorskom prostoru, te ova studija predstavlja sveobuhvatan sadržaj kulturno-istorijske zaostavštine, u obliku duhovnih i materijalnih tragova nastalih u proteklih dva milenijuma na crnogorskom prostoru.

„Bogatu riznicu koju samo fragmentarno možemo sagledati i razumjeti, naročito kada je u pitanju prvi milenijum hrišćanstva, profesor Velev je dao iscrpan uvid i interpretaciju poznatih istorijskih izvora i arheoloških nalaza, koristeći se komparativnom metodom u objašnjenju tako složene tematike. Profesor Velev ponudio je potrebne odgovore na nastanak i razvoj hrišćanskog učenja i crkvene organizacije ne samo na prostoru Crne Gore nego i širem koji je obuhvatala dukljanska država.

Preko anticipiranja brojnih izvora i korišćene literature iz oblasti istorije književnosti i umjetnosti, prava, filozofije, teologije, običaja i dr., korišćena je komparativna metoda u cilju eksplanacije nekih opštih mjesta u istoriji hrišćanstva, predstavljajući stručnoj i naučnoj javnosti dubinsku analizu duhovnog nasljeđa gdje je hrišćanstvo dominantno ali ne isključivo odredilo kulturološke odrednice Crne Gore imajući u vidu prisustvo islama na ovim prostorima nekoliko vjekova“, rekao je Jovović, objašnjavajući da „profesor Velev u objašnjenju duhovnog identiteta, kao i kulturno-istorijskih prilika koje su oblikovale hrišćanski civilizacijski kod na crnogorskom prostoru, vidi u dvije crkvene institucije Dukljansko-barskoj nadbiskupiji i Crnogorskoj mitropoliji, nekadašnjoj Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi“. 

Autor prof. dr Ilija Velev je istakao da njegova monografska studija nije usmjerena protiv bilo koga.

„Odmah želim da naglasim – ova knjiga nije antisrpska, nije antihrvatska, niti je usmjerena protiv bilo koga. Ovo je montenegristička knjiga, globalistička po duhu, koja oslikava sve procese koji su se odvijali na prostoru Crne Gore. Govori o svim civilizacijskim slojevima, odnosno supstratima. Njenih 850 stranica rezultat su metodološkog pristupa usmjerenog na objašnjavanje pojava koje su ostavile trag i talog kroz civilizacijske slojeve. Cilj je da crnogorski narod zna da ima svoju tradiciju i da s njom živi“ – kazao je autor.

Prof. dr Ilija Velev (1959) univerzitetski je profesor, naučni radnik i književni stvaralac, redovni profesor i naučni savjetnik na Institutu za makedonsku književnost pri Univerzitetu „Sv. Ćirilo i Metodije” u Skoplju. Autor je oko 500 naučnih knjiga, studija i radova iz oblasti medievalistike, vizantologije, paleoslavistike, istoriografije, kulturologije i nauke o književnosti. 

Najveću nagradu za naučna dostignuća u Republici Makedoniji „Goce Delčev“ dobio je 2006. godine za monografski naučni rad „Vizantijsko-makedonske književne veze“(Skoplje, 2005). Nakon više od tri decenije naučnoistraživačkog rada u oblasti ćirilometodijevistike objavio je„Istoriju makedonske književnosti“, tom 1,„Srednjovjekovna književnost“(Skoplje, 2014), za koju je 2014. godine dobio nagradu grada Skoplja „13. novembar“ za izuzetna dostignuća u nauci.

U izdavačkom projektu Vlade Republike Makedonije „Makedonska književnost u 135 tomova“ autor je prvog toma„Makedonska književnost IX-XVIII vijek“(Skoplje – Bitolj, 2008). Profesionalni renome s velikim brojem naučnih referenci prof. Velev je potvrdio i kao autor rijetko kompletne monografije u paleoslavistici o sveslovenskim prosvjetiteljima i ravnoapostolima svetim Ćirilu i Metodiju, koja je objavljena 2016. godine kao prigodno izdanje Univerziteta „Sv. Ćirilo i Metodije“ u Skoplju. Kao književni stvaralac autor je pjesničko- beletrističkih i kritičko-esejističkih knjiga te dugogodišnji član Društva pisaca Makedonije.

Promociju su organizovali Matica crnogorska – Ogranak Cetinje i Nacionalna biblioteka „Đurđe Crnojević“.
Autor: RB / BI, photo: RTV Cetinje